سرزمین فعلی پیشوا، جزئی از اراضی «سناردک» و «سامنات» قدیم و پایتخت حکومت «کیخسرو» بوده است. این شهر زادگاه «کیومرث» نخستین پادشاه ایران است، که برای مقابله با اهریمن نخستین بار از «سامنات» برخاست، «سامنات» اولین نامی است که شهر به آن نامیده شده است و منتسب به اولاد سوم «سام»، بهنام کیومرث است، که به باور بسیاری، از این شهر برای جهان گشایی برخاست.
چنانکه فردوسی در مورد او می نویسد: «نخستین خدیوی که کشور گشود سـر پـادشـاهـان کیـومـرث بـود.»
کیومرث، اولین پادشاه یکتاپرست ایرانی بود، که نوروز را عید گرفت و از «سامنات»، به شط «فرات» رفت و به مرور زمان، «شوش» و «بابل» را گرفت و شهرهایی از جمله «بلخ» را بنا کرد.
این شهر، هویتی به قدمت ما قبل تاریخ دارد، چرا که سال ها بعد از کیومرث، «فریدون» در نزدیکی پیشوا تخت فریدون را بنا نهاد، شهر «سامنات» را آباد ساخت و بر ایران حکومت کرد.
سامنات شهری کهن بوده و عناصر معماری و تمدن مکشوفه که این آثار را متعلق به اواخر هزاره ششم و پنجم پیش از میلاد می داند، نشان دهنده قدمت و تمدن ۸۰۰۰ ساله این شهر است.
سخن از همت مردمانی است که خوب یا بد، با تمدنی شگرف در این سرزمین زیسته اند، چرا که از سوی فریدون، ایرج بر تخت نشست و با مهندسی استثنایی، دژی بلند بنا نهاد که در کتاب «ایران و قضیه ایران» صفحه ۴۶۵ سال ۱۳۴۹ به آن اشاره شده است.
همچنان بقایای آن، یعنی همین قلعه «ایرج» پس از ۵۰۰۰ سال با دیوارهایی به ارتفاع ۱۶ متر و ضخامت بین ۱۷ تا ۲۲ متر با ۱۱۲ برج و خندقی پیرامون آن به پهنای ۳۰ و عمق ۸ متر موجود است و بزرگترین قلعه خشت خام دنیا به حساب می آید.
برخی از آثار خاص این منطقه در تپه «شغالی» هویدا است و تمدن موجود در تپه «سیلک» کاشان را یک جا و در یک تپه دارد.
هنگام کاوشگری های سال ۶۳ مقداری استخوان و سفال کشف شده است، که این آثار متعلق به دوران هزاره اول پیش از میلاد است، پس از کاوشگری های بعدی مشخص شد که در زیر شهر، شهری مدفون است که از انتهای شکستگی ناهمواری های پیشوا در مرکز فعلی آغاز شده و تا «پاچنار» در شرق شهر در دامنه تپه و امتداد امامزاده ادامه دارد و این امر گویای تداوم زیست در هزاره های مختلف است.(1)
در نسخه خطی تاریخ خوار ورامین نیز نام قدیم شهر پیشوا، سامنات عنوان شده و می گوید: اولاد سوم سام به نام کیومرث بود که از شهر سامنات برای جهان گشایی برخاست و او اولین سلطانی است که نوروز را عید گرفت و به مرور زمان شوش و شاطی فرات را گرفت و شهرهایی بنا کرد. سپس فریدون بر آن حکومت کرد و شهر سامنات را آباد کرد. از آنجا که بنایی به نام تخت فریدون اطراف پیشوا بوده، می شود احتمال داد که از آن دوره مانده باشد.
در مورد این شهر بسیار کهن و باستانی در تاریخ اجتماعی مردم ورامین به تفصیل صحبت به میان آمده است و در اینجا به چند جمله بسنده می کنیم: «شهر سامنات بسیار کهن بوده و آثار قدیمی و ابنیه مهمی خصوصاً در منطقه سناردک داشته، مزار بزرگان و بازار تجارتی شهر در شمال شهر بر روی سینه کش کوه های تپه ای آن قرار داشته که بر اثر زلزله ویران شده است. پس از اسلام مردم به خاطر علاقه به مزار گذشتگان خود، مزار آنها را در قبرستان قدیمی قرار می دادند. این بود که گورستان آنها در همان گورستان کهن قرار گرفت و مزار جعفربن موسی الکاظم(ع)، جنبه مذهبی شهر را بیشتر کرد تا به آنجا که شهری مذهبی و دینی بودجود آمد.(2)
----------------------
پاورقی:
1- خبرگزاری مهر
2- حسن اصلانی- پیشوا و مرقد منور حضرت جعفربن موسی الکاظم- انتشارات هنارس- چاپ اول 1385- ص 15 و 16
